Obóz koncentracyjny Buchenwald został zbudowany przez SS na górze Ettersberg koło Weimaru latem 1937 r. Był to trzeci co do wielkości obóz tego typu, po obozach w Dachau w regionie Monachium i Sachsenhausen w pobliżu Berlina.

Kiedy w 1933 r. narodowi socjaliści doszli do władzy w Niemczech, rozpoczęli reorganizację niemieckiego społeczeństwa w myśl ideologii nazistowskiej. Realizując jej postulaty, początkowo osadzano w Buchenwaldzie mężczyzn, którzy z różnych powodów nie mogli przynależeć do propagowanej „wspólnoty narodowej” (Volksgemeinschaft). Oprócz przeciwników politycznych były to osoby prześladowane pod względem rasowym (Żydzi, Sinti i Roma), a także świadkowie Jehowy, jednostki nieprzystosowane społecznie („aspołeczni” i „kryminaliści”) oraz podejrzane o homoseksualizm. Ludzi tych zmuszano do ciężkiej pracy fizycznej przy budowie obozu.

Po rozpoczęciu II wojny światowej liczba więźniów obozu wzrosła. W tym samym czasie nasilił się terror ze strony SS. Buchenwald stał się miejscem planowych masowych mordów. Począwszy od 1941 r. esesmani zamordowali tam 8 tys. jeńców radzieckich, rozstrzeliwując ich w stworzonym w tym celu miejscu egzekucji. Chorych lub uznanych za niezdolnych do pracy odsyłano do wyspecjalizowanych ośrodków uśmiercania na terenie Niemiec.

Od 1943 r. funkcjonowanie obozu zdominowała praca przymusowa więźniów na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Buchenwald przekształcił się w rozbudowany system obozów z ponad sto trzydziestoma podobozami satelickimi, rozciągający się od Renu i Zagłębia Ruhry na zachodzie po Saksonię na wschodzie. Niektóre z podobozów znajdowały się w obiektach podziemnych, budowanych przez samych więźniów. Po raz pierwszy wykorzystywano w przemyśle zbrojeniowym także pracę przymusową tysięcy kobiet, przetrzymywanych w filiach obozu Buchenwald.

Spośród dziesiątków tysięcy mężczyzn przywożonych do Buchenwaldu z okupowanej Europy wielu aresztowano za stawianie oporu władzom niemieckim.

W efekcie tych deportacji niemieccy osadzeni zaczęli stanowić w obozie mniejszość. SS sprowadziło także do Buchenwaldu tysiące więźniów żydowskich oraz Sinti i Roma z obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz, którym kazano pracować, zanim nie zostali ostatecznie zamordowani.

W 1945 r., po przyjęciu transportów z ewakuowanych obozów Auschwitz i Gross-Rosen, liczba osadzonych w Buchenwaldzie i jego obozach satelickich wzrosła do ponad 100 tys. Pod koniec lutego był to największy nadal istniejący obóz koncentracyjny.

11 kwietnia 1945 r. armia amerykańska dotarła do obozu głównego na Ettersbergu, gdzie oswobodziła 21 tys.więźniów, w tym ponad dziewięciuset nieletnich. Jednak tuż przed wyzwoleniem SS zdążyło wyprowadzić stamtąd dziesiątki tysięcy ludzi w marszach śmierci. Tysiące z nich zginęło po drodze.

W latach 1937–1945 do obozu koncentracyjnego Buchenwald i jego filii przywieziono prawie 280 tys. osób w wieku od dwóch do osiemdziesięciu sześciu lat, z czego ok. 56 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci zmarło.

Od lata 1945 r. do wiosny 1950 r. teren obozu wykorzystywany był przez radzieckie władze okupacyjne do realizacji alianckiej polityki denazyfikacyjnej – jako miejsce internowania członków NSDAP i osób podejrzanych o współpracę z nazistami. W Sowieckim Obozie Specjalnym nr 2 uwięziono bez wyroku sądu około 28,5 tys. kobiet i mężczyzn. Ponad 7 tys. z nich zmarło, głównie w wyniku głodu i chorób.

W 1958 r. w socjalistycznej Niemieckiej Republice Demokratycznej rozpoczęło swoją działalność Narodowe Miejsce Pamięci Buchenwald (Nationale Mahn – und Gedenkstätte Buchenwald), którego misję podporządkowano wybiórczej i kontrolowanej przez państwo wersji historii. Po zjednoczeniu Niemiec instytucja ta zmieniła formę i charakter upamiętnień, włączając w nie wszystkie grupy ofiar.

Dziś teren dawnego nazistowskiego obozu Buchenwald jest międzynarodowym miejscem pamięci i edukacji.